Historia

U zarania dziejów

Z najstarszymi przejawami osadnictwa pradziejowego – z epoki mezolitu (okres: 8000 – 4800 lat p.n.e.) – wiązać należy obiekty lokalizowane przez archeologów m.in. w okolicach Czempinia – występowała tu wówczas kultura ceramiki wstęgowej rytej, ugrupowania późno wstęgowe (na ziemiach polskich kultura ceramiki wstęgowej rytej trwała od 5600 p.n.e. do ok. 4900 p.n.e). Także, na terenie miasta Czempinia, odnotować można przejawy osadnicze związane ze społecznościami rozwiniętej epoki brązu (początek epoki w Polsce: 2200 lat p.n.e, koniec około 1000-700 lat p.n.e.), oraz epoki żelaza. Archeolodzy i historycy, wskazują na dobry stan zachowania poszczególnych elementów układu przestrzennego centralnego placu miasta, ulic, części podziałów gruntów, architektury sakralnej, rezydencjonalnej, mieszkalnej i gospodarczo-przemysłowej. Dostrzegają też wyraźną czytelność ich genezy, widzianej w szerokim kontekście rozwoju społecznego i gospodarczego Wielkopolski, szczególnie w czasie wielkiej reformy gospodarczej kraju w XIII-XV wieku n.e. i w okresie dalszego przekształcenia, w wiekach późniejszych, szczególnie w latach głębokich reform ustrojowych i gospodarczych w XIX n.e. wieku i w pierwszej połowie wieku XX n.e. Stawia to historyczny ośrodek, jakim jest Czempiń, w grupie cennych zespołów, współtworzących dziedzictwo kulturowe regionu. Znalazło to swój wyraz w fakcie wpisania przez Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, w roku 2008, historycznego układu urbanistycznego Czempinia do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego. W obrębie obszaru wpisanego do rejestru zabytków, znajdują się min. takie obiekty zabytkowe jak: kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła (1895-1899r.), cmentarz przykościelny, cmentarz ewangelicki (1 połowa XIX wieku), zespół pałacowy (Borówko; XVIII-XIX wiek), a w nim: pałac, park, ogrodzenie i kaplica (obecnie kościół filialny p.w. świętych apostołów Szymona i Judy (1782r.), dom przy ul. Długiej 2 (I połowa XIX wieku), kamienica z oficyną przy ul. Kościelnej 6, domy: Rynek 26, Rynek 27, Rynek 34 (z 1 połowy XIX w.) i dom przy ul. Towarowej 9 (pocz. XIX w.).

Historyczne początki Miasta

Pierwsze wzmianki o mieście datowane są na rok 1399. Znana jest też wzmianka o Czempiniu, a ściślej o miejscu, wokół którego wyrosło późniejsze miasto, pochodząca z roku 1403 z kościańskich ksiąg ziemskich (Terrestres Cost), gdzie widnieje wpis o brzmieniu: "de oppido Czampino’’. Natomiast w roku 1410. w księgach ziemskich poznańskich, zapisano miano związanego z tymi terenami - Jana Czempińskiego.

Powyższe księgi, czyli zapisy majątków w grodzie poznańskim, w roku 1434. podają nazwę"Czempiń’’ równolegle obok nazwy (lub zamiennie z nazwą) "Piechanin’’ w brzmieniu: "Pyechnyno opp. alias Czampin’’. Z których to zapisów wynika, że istniejąca do dziś, podczempińska wieś – Piechanin, jest starsza od samego Czempinia. A dowodem tego zapisanie nazwy"Pyechnyno’’ przed nazwą "Czampin’’.

Powyższe przesłanki każą więc sądzić, że powstanie Czempinia wiązać można z I. połową XV. wieku.

Wiadomo też, że na terenie obecnego miasta, w XIV. wieku znajdowały się dwie osady: Wielki Piechynin (wzmiankowany w 1387. roku) i Borówko. Piechynin Wielki, czyli Piechanin albo Piechlin, prawa miejskie otrzymał w 1401 roku. I przez prawie 50 lat nazywany był także zamiennie Czempiniem. Dopiero w drugiej połowie XV. wieku zwyciężyła ta ostatnia nazwa. Natomiast nazwa"Piechanin’’ tyczy się wsi leżącej pod Czempiniem.

Na przestrzeni wieków czempińskie dobra często zmieniały właścicieli. A najdłużej, bo aż przez 234 lata (1601-1835), władali nimi przedstawiciele rodziny Szołdrskich herbu Łodzia. Natomiast w roku 1835. majątek ten został przejęty przez rząd pruski.

Czempiń w Złotym Wieku

W "Złotym Wieku’’ - za czasów świetności Rzeczypospolitej Jagiellonów (XVI wiek) - miasteczko utrzymywało się częściowo z piwowarstwa i ze sprzedaży wódek. Funkcjonowało tu wówczas aż 8 karczm. Na potrzeby tutejszej gospodarki pracowały 2 młyny.

W 1561 roku starosta wałecki (późniejszy wojewoda poznański), Stanisław Górka herbu Łodzia, ostatecznie potwierdził prawa miejskie Czempinia. Natomiast, zatwierdzony 10 stycznia 1562 roku w Łomży, przez Króla Zygmunta Augusta, przywilej urządzania targów w każdy czwartek i 4 jarmarków rocznie, walnie przyczynił się do rozwoju handlu i rzemiosła w mieście.

Szwedzi, wojny i zarazy...

Poważny kryzys w dziejach miasta wiąże się z okresem pierwszego najazdu szwedzkiego (poł. XVII. wieku), licznymi zarazami, wojnami, upadkiem gospodarki i częstymi przemarszami wojsk. Wszystko to do tego stopnia było dla miasta zgubne, że w efekcie doszło do poważnego wyludnienia.

Upadek I Rzeczypospolitej

Nie ominęły Czempinia też inne, związane z upadkiem I. Rzeczypospolitej, wydarzenia. W roku 1769. Konfederaci Barscy stoczyli tu bój z carskimi kozakami.

O upadku miasta i okolic, powiązanym z upadkiem kraju, świadczyć mogą wyniki przeprowadzonego, po drugim rozbiorze Polski, spisu ludności. Spis przeprowadzony przez administrację pruską wykazał, że miasto liczyło wówczas jedynie 608. mieszkańców. Na którą to liczbę składało się: 357. Polaków, 158. Żydów i 93. Niemców. Z czego 22. mieszczan trudniło się tkactwem, 20. wyrobem butów, i 8. rzemiosłem stolarskim.

Pod zaborami

Ważny dla rozwoju miasta był rok 1825., kiedy to w Borówku (obecne przedmieście Czempinia), powstała szkoła parafialna. Na utrzymanie placówki łożył też ówczesny właściciel czempińskiego majątku.

W roku 1840. powstał w Czempiniu duży warsztat kotlarski. Mniej więcej, w tym samym czasie, uruchomiono w mieście wytwórnię i mleczarnię. Ożywieniu uległ handel zbożem, mąką i żywcem. W roku 1848. zajęciem tym trudniło się 39. handlarzy i 4. kupców. Wówczas też w mieście działało 14 szynków i 4 gospody.

Czempiniacy podczas Wiosny Ludów

W roku 1848., kiedy Europę ogarnęła Wiosna Ludów, a w Polsce dochodziło do licznych wystąpień przeciw zaborcom, także mieszkańcy Czempinia i okolic nie pozostali bierni. Powstał tu wówczas, wzorem Poznania, liczący 19. reprezentantów, Komitet Narodowy. Na jego czele stanął Andrzej Matuszewicz. Ciekawostką jest, że w Komitecie Narodowym, nader licznie uczestniczyli czempińscy szewcy. Było ich tam aż 7.

Pruski Kulturkampf

Po klęsce powstania w 1848 władze pruskie zapoczątkowały brutalne represje. Rozpoczęła się walka z kościołem, walka z polskością, walka o kulturą zwana „ Kulturkampf ”. W efekcie, katolicka parafia czempińska pozbawiona została administratora, a od 1876 do 1880 roku, kościół parafialny był zamknięty. Represje zaborcy nie załamały jednak polskiej ludności Czempinia.

Czempiniacy nie zapomnieli..

Powstanie Wielkopolskie

Represje tylko utrwaliły i zahartowały w Czempiniakach świadomość narodową i wiarę w odzyskanie niepodległości. Po I wojnie światowej, we wrześniu 1918 roku, w Jasieniu odbyło się tajne posiedzenie Komitetu Powiatu Kościańskiego, na którym powierzono księdzu Karolowi Kiełczewskiemu misję zorganizowania i przygotowania Czempinia do przyjęcia władzy w polskie ręce. 18 listopada 1918 roku, na czempińskim rynku, odbył się publiczny wiec, podczas którego wybrano 7- osobową Radę Ludową. Na czele stanął ks. Karol Kiełczewski. 20 grudnia 1918 roku, a więc jeszcze przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego, bracia Franciszek i Stanisław Bernardowie, wraz z innymi mieszkańcami, aresztowali niemieckiego policjanta Jurgiela, a także… zrzucili pruskiego orła z pomnika usytuowanego na czempińskim Rynku. W Powstaniu Wielkopolskim uczestniczyło ok.100 mieszkańców Czempinia i okolic. To podczas Powstania zginął, pod Zbarzewem, mieszkaniec Czempinia- Stanisław Kuczmerowicz. Podczas Powstania Wielkopolskiego czempiniacy uczestniczyli w walkach na froncie wolsztyńskim.

Polonia Restituta!

i społeczna aktywność Czempiniaków

Za czasów II. Rzeczypospolitej (lata: 1918-39), 60% obszaru okolicznych ziem należało do 10 rodzin. (w tym 3. niemieckich). Największymi posiadaczami byli: Karol von Delhaes - właściciel Borówka Starego, Piechanina i Piotrkowic (1.322 hektary ziemi) i rodzina Żółtowskich - właścicieli Jarogniewic i Zador (1.949 ha). W tym czasie Czempiń spełniał rolę usługowego zaplecza dla okolicznych wsi. Niestety, istotnym problemem, w tamtym okresie, było stosunkowo wysokie bezrobocie, w najwyższym swym pułapie, przekraczające 100 osób.

Ciekawostką jest, że sytuację panującą w Czempiniu, w latach trzydziestych, przedstawiła w tomiku opowiadań „Nieznajomi”, jego mieszkanka Jolenta Brzezińska. Opowiadania, ich autorka, spisała używając południowo-wielkopolskiej gwary.

W czasach II Rzeczypospolitej, w Czempiniu, kwitło życie społeczne i kulturalne. Reaktywowały się, lub powstały, stowarzyszenia - między innymi: Strzeleckie Bractwo Kurkowe, Czempiński Klub Sportowy Helios, Koło Przyjaciół Harcerzy, Kółko Rolnicze, Ochotnicza Straż Pożarna, Związek Pszczelarzy, Polski Czerwony Krzyż, Towarzystwo Śpiewacze Lutnia, Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, Związek Harcerstwa Polskiego. W sumie, w okresie międzywojennym, na terenie Czempinia działały 24 Stowarzyszenia. Czempiniacy konsekwentnie też budowali swoją przyszłość, przyszłość Ziemi Czempińskiej. W tym okresie, w Czempiniu, istniało też kilka znaczących przedsiębiorstw przemysłowych: Czempińskie Zakłady Hutnicze, Gazownia Miejska, Miejskie Zakłady Elektryczne, dwa młyny, Zakład Mechaniczny i Fabryka Tlenu. Okoliczni rolnicy uprawiali ziemię. Władzę tworzyła Rada Miejska i Burmistrz.

W latach: 1920-1931 burmistrzem był Lucjan Trochowski; 1931-1933 Franciszek Szpoper; 1934-1938 Michał Holewiński; w 1939- Stanisław Krysztofiak.

Hitlerowska agresja

Agresja hitlerowska brutalnie przecięła i zniszczyła dokonania Niepodległej II Rzeczypospolitej. Okupacja Czempinia rozpoczęła się 9 września 1939 roku. Zaczął się też terror. Wielu synów i córek Ziemi Czempińskiej zginęło na frontach wojennych, było rozstrzelanych, czy też zaznało tragizmu obozów śmierci.

Czempiń w dobie PRL

24 stycznia 1945 roku skończyła się okupacja niemiecka Czempinia. Nastał nowy, dotąd obcy polskiej tradycji i kulturze, ustrój komunistyczny. Prywatne, duże zakłady, zostały znacjonalizowane. Powstały Państwowe Gospodarstwa Rolne. Wielu mieszkańców Czempinia i okolic nie mogło pogodzić się z nowymi porządkami. Wielu cierpiało prześladowania i straciło rodzinny dobytek, na który pracowali ich ojcowie. Wszechobecny terror nowego ustroju napawał grozą. Ludzie jednak, czy tego chcieli, czy nie, dostosowali swoje życie do nowej rzeczywistości. Mieszkańcy znaleźli zatrudnienie w upaństwowionych zakładach, w tym spora ich cześć w PGR-ach i Kombinatach Rolniczych, a także w przedsiębiorstwach na terenie Kościana i Poznania.

III Rzeczpospolita

W roku 1990 - rok po ogólnopolskich przemianach społeczno-politycznych – wolne już i suwerenne - społeczeństwo gminy wybrało radnych, a ci - już jako Rada Miejska - wybrali burmistrza, którym został Janusz Łakomiec. Sytuacja gospodarcza także ulegała przemianom. Z wolna, zakłady państwowe, przechodziły w ręce prywatne.

Z ziemi czempińskiej wywodzi się wielu znakomitych Polaków: Antoni Jezierski, gen. broni Kazimierz Raszewski, Gustaw Raszewski - pierwszy Starosta powiatu kościańskiego, Ignacy Ratajczak, Stefan Wojnecki - harcmistrz, Józef Brzeziński - nauczyciel, Andrzej Wańkowicz, Stanisław Wańkowicz, Marceli Żółtowski, Karol Kiełczewski; bohaterski harcmistrz - Florian Marciniak (twórca Szarych Szeregów), Czesław Przygodzki, profesor Stanisław Kielich, a także zmarły niedawno, Znany Czempiński Regionalista, Józef Świątkiewicz.